Joanna Wojtowicz

Potrzeby doskonalenia nauczycieli polonijnych z Niemiec a wyniki ewaluacji szkoleń prowadzonych przez polonijne centrum nauczycielskie

Wstęp

 
Polonijne Centrum Nauczycielskie jest centralnym ośrodkiem metodycznym podległym Ministerstwu Edukacji Narodowej. Celem tej jednostki jest metodyczne wspomaganie nauczycieli polonijnych.

1. źródła informacji o potrzebach nauczycieli uczących języka polskiego na terenie Niemiec? Informacje czerpiemy z: 
-   wypełnianych przez nauczycieli ankiet na temat ich potrzeb w zakresie doskonalenia zawodowego 
-   bezpośrednich kontaktów z nauczycielami w trakcie szkoleń prowadzonych w Polsce i poza nią (co do Niemiec: co roku od wielu lat prowadzimy 3-4 szkolenia na terenie Niemiec, 5 - 6 szkoleń do wyboru na terenie Polski) 
-   z korespondencji i bezpośrednich kontaktów z nauczycielami i przedstawicielami oświatowych środowisk polonijnych.

2. Potrzeby doskonalenia nauczycieli uczących języka polskiego w świecie

Wśród najistotniejszych kompetencji wymienionych przez nauczycieli - niezależnie od kraju - znalazły się kompetencje przedmiotowe, ale z przełożeniem na metodykę, tzn. wiedza połączona z metodami jej wprowadzania (43% ogółu ankietowanych).
Potrzeby w zakresie kompetencji metodycznej wymienia 39% respondentów. Kompetencje psychologiczne wskazuje 18% ankietowanych.

3. Potrzeby doskonalenia nauczycieli uczących języka polskiego w Niemczech

Nauczyciele języka polskiego z Niemiec deklarują największe potrzeby w zakresie kompetencji przedmiotowej (45%), następnie metodycznej (40%), psychologicznej (20%). Nie widać istotnej różnicy między potrzebami nauczycieli pracujących w szkołach sobotnich i uczących języka polskiego jako obcego.

Szczegółowe treści kompetencji przedmiotowej to: historia Polski, w tym współczesna, geografia Polski, dziedzictwo narodowe, kultura, literatura polska, orografia, słownictwo współczesne, współczesna literatura, bieżące wydarzenia kulturalne.

Z kompetencji psychologicznych najwyżej ocenione zostały tematy motywowania uczniów, wpływu ruchu, aktywności na uczenie się.

W kompetencjach metodycznych wymieniane tematy to: stosowanie różnych metod nauczania, przygotowywanie pomocy dydaktycznych, dobór materiałów.

4. Rodzaj szkoleń, z których korzystają nauczyciele języka polskiego z Niemiec.

1. Propozycje PCN:  

-  organizowanych w Polsce (w czasie wakacji), 
-   na terenie Niemiec (w ciągu roku szkolnego), 
-   prowadzonych techniką e-learning.

 
Różnorodność tematyczną i regionalną, w której sytuowane są wakacyjne szkolenia organizowane w Polsce, ilustrują przykładowe propozycje szkoleń PCN - 2007 r.

SZKOLENIA ORGANIZOWANE W CZASIE WAKACJI W 2007 r.

4. METODY AKTYWIZUJąCE W NAUCZANIU JęZYKA POLSKIEGO I HISTORII Warszawa 8-21 lipca 2007 r.
5. NAUCZYCIEL JęZYKA I LITERATURY POLSKIEJ WOBEC WYZWAń WSPółCZESNEJ KULTURY Warszawa, 1-14 lipca 2007 r.
6. NAUCZYCIEL WOBEC KONIECZNOśCI CIąGłEGO DOSKONALENIA UMIEJęTNOśCI SWOICH I UCZNIA Lublin 8 - 21 lipca 2007 r.
7. KURS DLA NAUCZYCIELI JęZYKA POLSKIEGO Z ZAGRANICY (stopień I, II i III) Kraków 8 - 21.07 2007 r.
8. KURS KULTURY I TRADYCJI POLSKIEJ Lublin 15 - 28.07.2007 r.
9. EFEKTYWNE NAUCZANIE JęZYKA POLSKIEGO POZA GRANICAMI POLSKI Lublin 22.07 - 04.08.2007 r.
10. WARSZTATY POLONISTYCZNE - ROZUMIENIE, MóWIENIE I PISANIE - TECHNIKI I METODY NAUCZANIA JęZYKA POLSKIEGO JAKO OBCEGO Cieszyn 14 - 28.08.2007 r.

2. Wybory nauczycieli.  

Tab. Rodzaj szkolenia i procent korzystających zeń nauczycieli języka polskiego z Niemiec

Rodzaj szkolenia       Liczba szkoleń/% proponowanych przez PCN w latach 1994 - 2006 r.       Procent nauczycieli              korzystających ze szkoleń PCN
Metodyczno-przedmiotowe                     76 = 81%                                                                        940 = 93%
Przedmiotowo-metodyczne                     18 = 19%                                                                          93 = 7%

5. Formułowane potrzeby w zakresie doskonalenia a rodzaj wybieranych szkoleń.
    0. W formułowanych potrzebach nauczyciele wskazywali - jako bardziej dla nich potrzebne - treści kompetencji przedmiotowych (45%), potem dopiero metodyczne (40%). Rodzaj szkoleń, w których nauczyciele uczestniczyli z własnego przecież wyboru, wykazują odwrotną kolejność potrzeb: metodyczne - 93%, przedmiotowe - 7% (chociaż wśród czynników sprzyjających wyborowi nie można pominąć także: dogodności terminów określonych szkoleń, miejsce odbywania szkoleń w Polsce).
    1. Tematyka szkoleń organizowanych na terenie Niemiec, zgłaszanych wcześniej przez miejscowych organizatorów jest niezmiennie metodyczno-przedmiotowa (patrz punkt 3).

 
6. Wyniki ewaluacji prowadzonych przez PCN szkoleń w kontekście zawodowych potrzeb nauczycieli polonijnych z Niemiec

Ewaluacja - informacja zwrotna po naszych szkoleniach, pomaga na bieżąco korygować koncepcje, plany i treści szkoleń. Wypowiedzi ankietowe uwzględniane są przy organizowaniu kolejnych szkoleń, co zauważają nauczyciele: podziwiam inwencję twórczą prowadzących, bardzo oddane temu, co robią. Cenię to, że wyciągają wnioski z ankiet uczestników, przygotowując materiały na następne zajęcia.

Tego rodzaju wypowiedzi jak: kurs spełnił moje oczekiwania; zbyt krótko trwał, wciąż za mało, życzyłabym sobie więcej zajęć otrzymywaliśmy wielokrotnie w ciągu kilkunastu lat.

Nauczyciele podkreślają, że w trakcie szkoleń poznali wiele tekstów kultury polskiej, piosenek, tańców, technik plastycznych, wiele nowych metod, nowych informacji; jak zwykle wiele nowych rzeczy.

Np. na pytanie: Czy zaproponowane sposoby nauczania języka polskiego mogłyby się sprawdzić w Twojej pracy z dziećmi? 80-90% osób oddających ankiety (rok 2005, 2006) odpowiedziało 1) zdecydowanie tak; metody są bardzo dobre, wzbogaciły warsztat pracy, wykorzystam natychmiast; Zobaczyłam, jak ciekawe mogą być lekcje, na uniwersytecie tego nie uczono; przede wszystkim ciekawe metody pracy z tekstem poetyckim; oryginalny sposób pracy z uczniem 2) zainspirowały mnie szczególnie zaproponowane metody nauczania przez zabawę i taniec; 3) potwierdziły sensowność moich metod nauczania; 4) Wiem, że zawsze mogę liczyć na interesujące materiały;

Nauczyciele wypowiadający się w ankietach ewaluacyjnych podkreślali wartość zdobycia na szkoleniu takich umiejętności jak: współpraca w grupie, ocenianie, układanie scenariusza zajęć, organizowania zajęć plastycznych, muzycznych i ruchowych; wykorzystywania w pracy z dziećmi technik orgiami; urozmaicania ćwiczeń związanych z doskonaleniem techniki czytania; indywidualizacji ćwiczeń.

Pozytywnie odbieranymi przez kursantów są ćwiczenia kształcące takie umiejętności jak: uczenie przez zabawę, stosowanie metod aktywizujących; prowadzenie zabaw integracyjnych; sposoby urozmaicania zajęć, wykorzystywanie różnorodnych zabaw nauczania ortografii, pracy z młodszymi dziećmi. Inna osoba pisze: Mam teraz ciekawy materiał na Boże Narodzenie; mam gotowe pomysły na lekcję czy też: teraz będę umiała włączyć w nauczanie języka polskiego treści z zakresu historii Polski.

Znacząca część nauczycieli pisze, że umiejętności zdobyte na szkoleniu wykorzysta nie tylko w nauczaniu języka polskiego, ale także w trakcie innych zajęć z uczniami, w pracy z dorosłymi, a także w domu, w pracy pozaszkolnej oraz w rozwinięciu własnej twórczości i samodoskonaleniu.

Podsumowanie

1. Deklaracje potrzeb nauczycieli uczących języka polskiego na terenie Niemiec, formułowane przez nich w ankietach dotyczących ich potrzeb w zakresie doskonalenia zawodowego, tylko częściowo odzwierciedlają faktyczne zapotrzebowania na określone treści. Wyniki ankiet w zakresie potrzeb należy łączyć z wynikami ewaluacji prowadzonych szkoleń.

2. Nauczyciele języka polskiego z Niemiec doceniają w proponowanych im przez PCN szkoleniach synergię, a więc chcą, by podpowiadać im nie tylko co, ale i jak mają uczyć (czyli czego mają nauczać, ale także jak robić to ciekawie). Takie deklaracje, opinie wygłaszają nie tylko nauczyciele szkół społecznych, ale też uczący języka polskiego w szkołach niemieckich. Są w tym procesie pozytywnie nienasyceni i stale podkreślają w ankietach ewaluacyjnych, że potrzebują dalszego doskonalenia, że szkolenia są zbyt krótkie, zbyt rzadkie (przypomnijmy: PCN prowadzi rokrocznie: na terenie Niemiec 3-4 szkolenia; dodatkowo nauczyciele co roku mają do wyboru 7-8 szkoleń organizowanych w czasie wakacji na terenie Polski (w różnych regionach Polski).

 
3. Obraz współpracy między Polonijnym Centrum Nauczycielskim a nauczycielami polonijnymi w Niemczech wydaje się bardzo pozytywny. To cieszy. Mamy jednak świadomość, że i my i nauczyciele języka polskiego z Niemiec jesteśmy w drodze - drodze rozwoju osobowego, intelektualnego, sprawności metodycznych. W rozwoju osobowościowo-intelektualnym, społecznym są także dzieci, które w różnych środowiskach oświatowych Niemiec, uczą się języka polskiego.

 
4. Polonijne Centrum Nauczycielskie planuje, by nadal zbierać i analizować informacje, opinie, problemy, potrzeby nauczycieli uczących języka polskiego na terenie Niemiec. Pragnie na bieżąco oferować pomoc, czyniąc to poprzez doświadczonych nauczycieli Polonijnego Centrum Nauczycielskiego.